O mnie

BIOGRAM INNY NIŻ W WIKIPEDII

Eugeniusz Misiło, dr historii, badacz dziejów Ukraińców w Polsce i polityki narodowościowej państwa polskiego w XX wieku, dokumentalista Akcji „Wisła”, żeglarz.

Poniemiecka chata, gdzieś na krańcach byłych Prus Wschodnich. Kiedyś było to Milkenau, dziś Miłkowo w powiecie braniewskim, na Warmii. Tu 5 grudnia 1954 roku przyszedłem na świat. Nikt nie wie, jak się nazywali Niemcy, którzy mieszkali w „naszym” domu. Jaki spotkał ich los. Czy utonęli, jak tysiące innych, uciekając w styczniu 1945 roku przed nacierającą Armią Czerwoną przez zamarznięty Zalew Wiślany? Czy zostali wywiezieni za Odrę, być może nawet w tych samych wagonach, którymi przywożono tu Ukraińców w 1947 roku?

Moi rodzice pochodzą z Jarosławskiego. Obydwoje z rodzin polsko-ukraińskich. Ojciec Roman ‒ z Dybkowa, dziś część Sieniawy. Po powrocie z robót przymusowych w Niemczech, dokąd został wywieziony jako 14-letni chłopak, służył w Wojskach Ochrony Pogranicza w strażnicy na Czantorii w Beskidzie Śląskim. W tym samym czasie inni polscy żołnierze wypędzili jego ojca, matkę i młodsze rodzeństwo z rodzinnego domu i wywieźli na tereny dawnych Prus Wschodnich. Mama Olga urodziła się w Cetuli, w gminie Wiązownica. W czasie Akcji „Wisła” wraz z rodzicami trafiła do miejscowości Rosenwald w powiecie braniewskim, którą później nazwano Wolą Wilknicką. Po powrocie z wojska mój tata został traktorzystą w PGR Miłkowo. Potem, do przejścia na emeryturę, był kowalem, cenionym i szanowanym za rzetelność i pracowitość. Mama prowadziła dom, gospodarstwo wiejskie, przez wiele lat pełniła funkcję sołtysa i radnej. Była też świetną  krawcową, kobietą elegancką, poważaną i nagradzaną za piękny ogród, najpiękniejsze piwonie i róże. Jako jedna z pierwszych i nielicznych na tym terenie zdobyła prawo jazdy na motocykl i z niego intensywnie korzystała.

I choć moi rodzice już nie żyją, wciąż jestem im wdzięczny za miłość i wsparcie, jakiego mi udzielali przez te wszystkie lata. Mimo iż doświadczyli osobiście, czym było życie z piętnem wysiedleńca z Akcji „W”, starali się mnie wychować w poszanowaniu dla własnej historii, religii i prawdy o tragicznych losach Ukraińców, ale też i w szacunku do Polaków, wśród których przyszło im żyć na wygnaniu.

     

Moja edukacja to szkoła podstawowa w Miłkowie (1962), Lechowie (1963‒1969), liceum ogólnokształcące w Ornecie (1969‒1973) i… wiejskie pastwisko, gdzie, uznany w rodzinie za pozbawionego zdolności technicznych, pasałem krowy, dzięki czemu mogłem czytać do woli. Kolejny szczebel to studia historyczne na Wydziale Humanistycznym Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Olsztynie (1973‒1977), uczelni, której tradycje kontynuuje dzisiaj Uniwersytet Warmińsko-Mazurski.

W czasie studiów i po ich zakończeniu współtworzyłem niezależny ukraiński ruch młodzieżowy. Jego zalążkiem i symbolem był w latach 70. rajd „Karpaty”, organizowany w Bieszczadach i w Beskidach na Łemkowszczyźnie. Byłem jednym z sygnatariuszy powołanego w maju 1981 roku w Szczecinie Zrzeszenia Studentów Ukraińskich w Polsce, a po odmowie jego rejestracji – Ogólnopolskiego Komitetu Koordynacyjnego Ukraińskich Organizacji Studenckich, Komisji Porozumiewawczej Komitetów Założycielskich Białoruskiego, Litewskiego i Ukraińskiego Zrzeszenia Studentów w Polsce (1981) oraz Ogólnopolskiej Rady Kultury Studentów Mniejszości Narodowych w Warszawie (1984). Redagowałem i wydawałem w drugim obiegu studenckie czasopisma „Apatrydy” i „Visnyk” (1981), współtworzyłem „Zustriczi” (1984‒1995).

Studia, III rok historii. W pierwszym rzędzie od lewej: Waldemar Otremba, Andrzej Szmyt, Grzegorz Okoński, Andrzej Hrydziuszko, Tadeusz Łuszcz, Roman Jędrzej, Adam Suchowiecki, Eugeniusz Misiło, Krzysztof Łopatecki, Edward Deka. Stoją: Bogdan Kuźniewski, Renata Milkiewicz, Zbigniew Siemak, Krystyna Dąbrowska, Mirka Szkolnicka, Bronisława Mazurek, Barbara Serdakowska-Trawkowska, Danuta Kasjan, Ewa Dawidziak-Siwczak, Danuta Jamrozik, Grażyna Skrzynecka, Pani przewodnik, dr Roman Marchwiński (opiekun naszego roku), Aleksandra, Maria Wisińska. Kraków 1976 r.

Po studiach pracowałem jako nauczyciel historii w liceum ogólnokształcącym, komendant młodocianego Ochotniczego Hufca Pracy, asystent w Instytucie Nauk Społecznych Akademii Rolniczo-Technicznej w Olsztynie (1980‒1982) i Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego – Akademii Rolniczej w Warszawie (1982‒1983). W 1982 roku odbyłem półroczny staż naukowy w Instytucie Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, po którym zostałem zatrudniony w Pracowni Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego XIX i XX wieku IBL PAN (1983‒1993). Pod kierunkiem profesora Jerzego Myślińskiego prowadziłem badania nad prasą ukraińską. Ich rezultatem była między innymi pierwsza bibliografia prasy ukraińskiej ukazującej się w Drugiej Rzeczypospolitej i Zachodnioukraińskiej Republice Ludowej. Praca wydana przez Canadian Institute of Ukrainian Studies – University of Alberta, zdobyła główną nagrodę Ukrainian Research Institute – Harvard University.

W tym samym czasie wszedłem do składu zespołu historyków kierowanego przez profesorów Franciszka Ryszkę i Jerzego Tomaszewskiego z Uniwersytetu Warszawskiego, powołanego do realizacji państwowego projektu badawczego, którego celem było zbadanie na podstawie zachowanych źródeł archiwalnych i publikacji aktualnego stanu wiedzy o mniejszościach narodowych w Polsce po 1944 roku oraz prowadzonej wobec nich polityce narodowościowej. Odpowiadałem za część ukraińską projektu. Dostęp do tajnych jeszcze wówczas zbiorów Centralnego Archiwum Wojskowego w Rembertowie i Biura Politycznego KC PPR zdeterminował zmianę moich dotychczasowych zainteresowań historią prasy na rzecz powojennej polityki państwa polskiego wobec kwestii ukraińskiej i stworzył podwaliny pod przyszłe badania naukowe, w szczególności nad Akcją „Wisła”. Duża w tym zasługa prof. Krystyny Kersten, prowadzonego przez nią seminarium doktorskiego.

Okres pracy w IBL PAN zaowocował nawiązywaniem współpracy z ośrodkami akademickimi Ukrainy. Dzięki wsparciu finansowemu Fundacji Batorego i Kasy im. Józefa Mianowskiego – Fundacji Popierania Nauki, wielu młodych ukraińskich historyków mogło przyjechać do Polski na swe pierwsze naukowe stypendia. Jednym z moich największych sukcesów w tej dziedzinie było doprowadzenie do podpisania umowy między Biblioteką Narodową w Warszawie i Instytutem Archeografii Ukraińskiej Akademii Nauk we Lwowie w sprawie uporządkowania bezcennej kolekcji dokumentów i rękopisów do historii Ukrainy i ukraińskiej diaspory pochodzących ze zbiorów Archiwum Naukowego Towarzystwa im. Szewczenki we Lwowie, które po wojnie trafiły do działu rękopisów Biblioteki Narodowej, gdzie w 1983 roku je odnalazłem. Przez dziesięć lat koordynowałem prace ukraińskich archiwistów w Bibliotece Narodowej, zabiegałem o pozyskanie środków na opłacenie kosztów prac dokumentacyjnych i zakup mikrofilmów. Ukoronowaniem trwających ponad 10 lat prac  było zmikrofilmowanie całego Archiwum i opisanie go w wydanym przeze mnie w 2005 roku katalogu-informatorze Kolekcja archiwów i rękopisów Naukowego Towarzystwa im. Szewczenki w Bibliotece Narodowej w Warszawie autorstwa Haliny Swarnyk. Więcej na ten temat w: Badania.

W 1990 roku powołałem do życia społeczny ośrodek dokumentacyjny pod nazwą Archiwum Ukraińskie, w ramach którego gromadziłem dokumenty i fotografie do historii społeczności ukraińskiej w Polsce, zapisywałem i publikowałem relacje ofiar represji komunistycznych. W 1991 roku Instytut Badań Literackich PAN i Archiwum Ukraińskie ogłosiły ogólnopolski konkurs na wspomnienia Ukraińców zatytułowany „Śladami pamięci”. Główną nagrodę ufundował Jerzy Giedroyć.

W roku 1993 w Muzeum Niepodległości w Warszawie zorganizowałem wraz z Aleksandrą Garlicką z IBL PAN jedyną w historii postkomunistycznej Polski wystawę fotografii poświęconą mniejszościom narodowym i wyznaniowym, zatytułowaną „Inni wśród swoich”. Jej pokłosiem był album wydany dzięki osobistemu zaangażowaniu i finansowemu wsparciu prof. Zbigniewa Brzezińskiego, byłego doradcy ds. bezpieczeństwa narodowego prezydenta USA Jimmy’ego Cartera. W 1995 roku album zdobył główną nagrodę Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek w konkursie „Najpiękniejsze książki roku”.

W październiku 1993 roku, kilka miesięcy po ukazaniu się książki Akcja „Wisła”, w której opublikowałem kilkaset tajnych dokumentów dotyczących deportacji Ukraińców w 1947 roku – zostałem bez uprzedzenia, z dnia na dzień, zwolniony z Instytutu Badań Literackich PAN. Oficjalne z powodu tak zwanej redukcji etatów.

Od tego momentu nie mogłem znaleźć pracy w żadnej instytucji naukowej. Przez rok pozostawałem bezrobotny. Imałem się różnych, doraźnych zajęć: współpracowałem z Telewizją Polską, byłem konsultantem historycznych filmów i serii dokumentalnych, zajmowałem się poszukiwaniem miejsc pochówku oraz ekshumacją szczątków Ukraińców, ofiar represji komunistycznych w Polsce. Odnalezienie takich zbiorowych mogił w Birczy i Lisznej k. Sanoka, uzyskanie zgody na ekshumację oraz ponowny pochówek na cmentarzu wojennym w Pikulicach k. Przemyśla zajęło niemalże 10 lat.

Mimo braku stałego źródła dochodów prowadziłem społecznie Archiwum Ukraińskie i badania dokumentacyjne. W 1994 roku zarejestrowałem Oficynę Wydawniczą UKAR, w której ukazało się kilkadziesiąt książek o tematyce historycznej, wspomnień i publikacji z zakresu literatury. Wydany przeze mnie w latach 2000‒2003 trzytomowy wybór poezji Ostapa Łapskiego, wybitnego ukraińskiego poety tworzącego w Polsce, otrzymał w 2007 roku Narodową Nagrodę Ukrainy im. Tarasa Szewczenki, przyznawaną przez prezydenta Ukrainy.

Od listopada 2002 roku reprezentowałem Archiwum Ukraińskie w Radzie Archiwów Społecznych przy Naczelnej Dyrekcji Archiwów Społecznych wraz z przedstawicielami Ośrodka KARTA (Zbigniew Gluza), Archiwum PRL (Grzegorz Sołtysiak), Archiwum Polski Podziemnej (Andrzej Kunert), Archiwum „Solidarności” (Bogdan Lis). W latach 2000-2002 wraz z Ośrodkiem KARTA brałem udział w realizacji projektu badawczego „Ofiary konfliktu polsko-ukraińskiego w latach 40. XX wieku”. W jego ramach  opracowano bazę danych z nazwiskami około 22 tys. Polaków i 3 tys. Ukraińców zamordowanych w  bratobójczych walkach na Wołyniu, w Galicji Wschodniej i na Zakerzoniu. Odpowiadałem za część ukraińską projektu. Więcej na ten temat w: Badania.

W latach 2008-2014 prowadziłem firmę Managament Academy Group zajmującą się organizacją szkoleń, dystrybucją profesjonalnego sprzętu ortopedycznego marki DonJoy, wprowadzaniem na rynek suplementów diety. W pewny momencie zrozumiałem, że telefony do klientów w sprawie przeterminowanych płatności, ciągłe kontrole urzędu skarbowego, nie są moim powołaniem. Obecnie pracuję jako freelancer, kontynuuję badania nad kwestią ukraińską w powojennej Polsce. Ich rezultatem jest m.in. rozprawa doktorska na temat Akcja „Wisła” – geneza, przebieg i następstwa (promotor prof. UWM Andrzej Szmyt), którą obroniłem w październiku 2014 roku na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim, i nowe wydanie Akcja „Wisła” 1947. Dokumenty i materiały (2014). Od 2016 roku pracowałem w Niemczech za pośrednictwem polskiej firmy jako opiekun osób starszych i chorych. Praca ciężka, ale przynajmniej wieczorami mogłem czytać i pracować nad książką. Mieszkam w Warszawie. Moją pasją jest fotografia i żeglarstwo. Od listopada 2018 roku jestem stypendystą Polsko-Ukraińsko-Kanadyjskiej Fundacji Stypendialnej KALYNA.

Port jachtowy w Mikołajkach o zachodzie słońca.



DOROBEK NAUKOWY:

Jestem autorem i współautorem kilkunastu książek oraz kilkudziesięciu artykułów poświęconych historii Ukraińców w Polsce, podziemiu ukraińskiemu, represjom komunistycznym, Cerkwi greckokatolickiej i ofiarom konfliktu polsko-ukraińskiego. Moje prace były publikowane na Ukrainie, w Niemczech, USA i Kanadzie. Najważniejsze publikacje:

Ukraińcy wobec „Solidarności”, Warszawa 1985. Wydawnictwo „Głos”, przedruk „Maraton”. Pierwsza książka napisana i wydana w drugim obiegu na propozycję prof. Jana Józefa Lipskiego i Wojciecha Arkuszewskiego z KSS KOR.

Bibliografia prasy ukraińskiej Drugiej Rzeczypospolitej (1918-1939) i Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej (1918-1919), Edmonton 1991, Wyd. Kanadyjski Instytut Ukraińskich Studiów Uniwersytetu Alberta. Praca zawiera szczegółowe opisy składów redakcji i danych o stanie zachowania w zbiorach bibliotek i archiwów polskich oraz europejskich roczników i numerów ponad 1200 tytułów gazet, czasopism.

UPA w switli polśkych dokumentiw. Knyha persza: Wijśkowyj sud Operatywnoji hrupyWisła, Toronto 1992. Wyd. „Litopys UPA”, tom 22. Dokumenty Wojskowego Sądu Grupy Operacyjnej „Wisła”, w tym 173 wyroki śmierci, kilkaset biogramów skazanych na kary więzienia, biogramy i fotografie sędziów oraz prokuratorów, korespondencja sądowa.

Akcja „Wisła”. Dokumenty, Warszawa 1993 r. Książka zawiera 250 nigdzie wcześniej niepublikowanych dokumentów ukazujących przyczyny, przebieg i konsekwencje wysiedlenia ludności ukraińskiej oraz likwidacji UPA w 1947 r. Przekład tej książki na język ukraiński ukazał się w 1997 r. nakładem Naukowego Towarzystwa im. Szewczenki w USA i we Lwowie.

Akcija „Wisła”. Dokumenty, New York-Lviv 1997 r. 

Powstańczi mohyły. Propamjatna knyha wpawszych na poli sławy wojakiw Ukrajinśkoji Powstanśkoji Armiji – Zachid VI Wojennoji Okruhy „Sjan” Taktycznych Widtynkiw „Łemko”, „Bastion”, „Danyliw” (1944-1946), Warszawa – Toronto 1995. Książka zawiera biogramy 500 żołnierzy UPA i członków siatki cywilnej OUN, którzy zginęli na terenie Polski w latach 1944-1946, opracowane na podstawie archiwum dowódcy UPA kpt. Mirosława Onyszkiewicza „Oresta” odnalezionego w Archiwum Urzędu Ochrony Państwa, obecnie w zbiorach IPN.

Repatriacja czy deportacja. Przesiedlenie Ukraińców z Polski do USRR 1944-1946. Tom 1: Dokumenty 1944-1945, Warszawa 1996.

Repatriacja czy deportacja. Przesiedlenie Ukraińców z Polski do USRR 1944-1946. Tom 2: Dokumenty 1946, Warszawa 1999.

Repatriacija czy deportacija. Peresełennia Ukrajińciw z Polszczi w URSR 1944-1946, Lviv 2002.

Pawłokoma 3 III 1945 r., Warszawa 2006. Książka napisana w związku z planowanym odsłonięciem przez prezydentów Polski i Ukrainy pomnika upamiętniającego ofiary bratobójczych walk polsko-ukraińskich.

Darowano żyttja, szczob prawdu rozkazaty. Pawłokoma 3 III 1945 r., Warszawa 2006. Wstęp i redakcja naukowa wspomnień dzieci ocalałych z masakry w Pawłokomie zebranych przez Marię Pańków.

Akcja „Wisła” 1947. Dokumenty i materiały, Warszawa 2014. Drugie wydanie książki zawierającej wybór 500 dokumentów i ponad 100 fotografii, poprzedzonych obszernym wstępem, łącznie 1248 stron.

Żertwy Jaworzna, „Nasze Słowo” z 28 stycznia 1990 r Artykuł ujawniał po raz pierwszy w postkomunistycznej Polsce informacje o tragicznych losach Ukraińców więzionych w polskim obozie koncentracyjnym w Jaworznie. 25 marca i 1 kwietnia opublikowałem w tym samym czasopiśmie listę nazwisk Ukraińców zamordowanych w obozie.

Deportacje. Obóz w Jaworznie, „Tygodnik Powszechny” z 11 marca 1990 r. Jeden z pierwszych artykułów na temat Akcji „Wisła” i obozu w Jaworznie w polskiej prasie, opublikowany wraz z tekstem ówczesnego ministra spraw zagranicznych Krzysztofa Skubiszewskiego.

Ukraińcy w Centralnym Obozie Pracy w Jaworznie 1947-1949. W lutym 1990 r. odnalazłem w Olsztynie oryginalne księgi więźniów – Ukraińców, Niemców, Ślązaków i Polaków więzionych w obozie w Jaworznie i na tej podstawie sporządziłem i 23 lipca 1990 r. osobiście złożyłem na ręce ówczesnego ministra sprawiedliwości Aleksandra Bentkowskiego wniosek o wszczęcie postępowania karnego w sprawie zbrodni popełnionych na ludności ukraińskiej w Centralnym Obozie Pracy w Jaworznie w latach 1947-1949. Śledztwo prowadzone przez Okręgową Komisję Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Katowicach, a następnie Komisję Ścigania Zbrodni IPN w latach 1990-2007 było dwukrotnie umarzane: 8 listopada 1995 r. i 28 lutego 2007 r. z powodu niewykrycia sprawców zbrodni.

 • Ukraińcy skazani na karę śmierci, straceni i zmarli w więzieniach w Polsce w latach 1944-1956. Cykl materiałów opublikowanych w tygodniku „Nasze słowo” w 87 odcinkach (30 września 1990 r. – 18 października 1992 r.) zawierających 665 biogramów Ukraińców skazanych na karę śmierci przez wojskowe sądy w Warszawie, Rzeszowie, Lublinie, Krakowie i Olsztynie, opracowanych na podstawie archiwów sądowych, Kancelarii Prezydenta RP Bolesława Bieruta i Centralnego Archiwum Wojskowego.

Zdjęcie Eugeniusza Misiło z psem Asusem na działce 2018

O mnie

BIOGRAM INNY NIŻ W WIKIPEDII

Poniemiecka chata, gdzieś na krańcach byłych Prus Wschodnich. Kiedyś było to Milkenau, dziś Miłkowo w powiecie braniewskim, na Warmii. Tu 5 grudnia 1954 roku przyszedłem na świat. Nikt nie wie, jak się nazywali Niemcy, którzy mieszkali w „naszym” domu. Jaki spotkał ich los. Czy utonęli, jak tysiące innych, uciekając w styczniu 1945 roku przed nacierającą Armią Czerwoną przez zamarznięty Zalew Wiślany? Czy zostali wywiezieni za Odrę, być może nawet w tych samych wagonach, którymi przywożono tu Ukraińców w 1947 roku?

Moi rodzice pochodzą z Jarosławskiego. Ojciec Roman ‒ z Dybkowa, dziś część Sieniawy. Po powrocie z robót przymusowych w Niemczech, dokąd został wywieziony jako 14-letni chłopak, służył w Wojskach Ochrony Pogranicza w strażnicy na Czantorii w Beskidzie Śląskim. W tym samym czasie inni polscy żołnierze wypędzili jego ojca, matkę i młodsze rodzeństwo z rodzinnego domu i wywieźli na tereny dawnych Prus Wschodnich. Mama Olga urodziła się w Cetuli, w gminie Wiązownica. W czasie Akcji „Wisła” wraz z rodzicami trafiła do miejscowości Rosenwald w powiecie braniewskim, którą później nazwano Wolą Wilknicką. Po powrocie z wojska mój tata został traktorzystą w PGR Miłkowo. Potem, do przejścia na emeryturę, był kowalem, cenionym i szanowanym za rzetelność i pracowitość. Mama prowadziła dom, gospodarstwo wiejskie, przez wiele lat pełniła funkcję sołtysa i radnej. Była też świetną  krawcową, kobietą elegancką, poważaną i nagradzaną za piękny ogród, najpiękniejsze piwonie i róże. Jako jedna z pierwszych i nielicznych na tym terenie zdobyła prawo jazdy na motocykl i z niego intensywnie korzystała.

I choć moi rodzice już nie żyją, wciąż jestem im wdzięczny za miłość i wsparcie, jakiego mi udzielali przez te wszystkie lata. Mimo iż doświadczyli osobiście, czym było życie z piętnem wysiedleńca z Akcji „W”, starali się mnie wychować w poszanowaniu dla własnej historii, religii i prawdy o tragicznych losach Ukraińców, ale też i w szacunku do Polaków, wśród których przyszło im żyć na wygnaniu.

     

Moja edukacja to szkoła podstawowa w Miłkowie (1962), Lechowie (1963‒1969), liceum ogólnokształcące w Ornecie (1969‒1973) i… wiejskie pastwisko, gdzie, uznany w rodzinie za pozbawionego zdolności technicznych, pasałem krowy, dzięki czemu mogłem czytać do woli. Kolejny szczebel to studia historyczne na Wydziale Humanistycznym Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Olsztynie (1973‒1977), uczelni, której tradycje kontynuuje dzisiaj Uniwersytet Warmińsko-Mazurski.

W czasie studiów i po ich zakończeniu współtworzyłem niezależny ukraiński ruch młodzieżowy. Jego zalążkiem i symbolem był w latach 70. rajd „Karpaty”, organizowany w Bieszczadach i w Beskidach na Łemkowszczyźnie. Byłem jednym z sygnatariuszy powołanego w maju 1981 roku w Szczecinie Zrzeszenia Studentów Ukraińskich w Polsce, a po odmowie jego rejestracji – Ogólnopolskiego Komitetu Koordynacyjnego Ukraińskich Organizacji Studenckich, Komisji Porozumiewawczej Komitetów Założycielskich Białoruskiego, Litewskiego i Ukraińskiego Zrzeszenia Studentów w Polsce (1981) oraz Ogólnopolskiej Rady Kultury Studentów Mniejszości Narodowych w Warszawie (1984). Redagowałem i wydawałem w drugim obiegu studenckie czasopisma „Apatrydy” i „Visnyk” (1981), współtworzyłem „Zustriczi” (1984‒1995).

Studia, III rok historii. W pierwszym rzędzie od lewej: Waldemar Otremba, Andrzej Szmyt, Grzegorz Okoński, Andrzej Hrydziuszko, Tadeusz Łuszcz, Roman Jędrzej, Adam Suchowiecki, Eugeniusz Misiło, Krzysztof Łopatecki, Edward Deka. Stoją: Bogdan Kuźniewski, Renata Milkiewicz, Zbigniew Siemak, Krystyna Dąbrowska, Mirka Szkolnicka, Bronisława Mazurek, Barbara Serdakowska-Trawkowska, Danuta Kasjan, Dawidziak-Siwczak, Danuta Jamrozik, Grażyna Skrzynecka, Pani przewodnik, dr Roman Marchwiński (opiekun naszego roku), Aleksandra, Miśka Wisińska. Kraków 1976 r.

Po studiach pracowałem jako nauczyciel historii w liceum ogólnokształcącym, komendant młodocianego Ochotniczego Hufca Pracy, asystent w Instytucie Nauk Społecznych Akademii Rolniczo-Technicznej w Olsztynie (1980‒1982) i Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego – Akademii Rolniczej w Warszawie (1982‒1983). W 1982 roku odbyłem półroczny staż naukowy w Instytucie Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, po którym zostałem zatrudniony w Pracowni Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego XIX i XX wieku IBL PAN (1983‒1993). Pod kierunkiem profesora Jerzego Myślińskiego prowadziłem badania nad prasą ukraińską. Ich rezultatem była między innymi pierwsza bibliografia prasy ukraińskiej ukazującej się w Drugiej Rzeczypospolitej i Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej. Praca wydana przez Canadian Institute of Ukrainian Studies – University of Alberta, zdobyła główną nagrodę Ukrainian Research Institute – Harvard University.

W tym samym czasie wszedłem do składu zespołu historyków kierowanego przez profesorów Franciszka Ryszkę i Jerzego Tomaszewskiego z Uniwersytetu Warszawskiego, powołanego do realizacji państwowego projektu badawczego, którego celem było zbadanie na podstawie zachowanych źródeł archiwalnych i publikacji aktualnego stanu wiedzy o mniejszościach narodowych w Polsce po 1944 roku oraz prowadzonej wobec nich polityce narodowościowej. Odpowiadałem za część ukraińską projektu. Dostęp do tajnych jeszcze wówczas zbiorów Centralnego Archiwum Wojskowego w Rembertowie i Biura Politycznego KC PPR zdeterminował zmianę moich dotychczasowych zainteresowań historią prasy na rzecz powojennej polityki państwa polskiego wobec kwestii ukraińskiej i stworzył podwaliny pod przyszłe badania naukowe, w szczególności nad Akcją „Wisła”. Duża w tym zasługa prof. Krystyny Kersten, prowadzonego przez nią seminarium doktorskiego i podjętego pod jej wpływem tematu rozprawy „Kwestia ukraińska w polityce państwa polskiego po 1944 roku”.

Okres pracy w IBL PAN zaowocował nawiązywaniem współpracy z ośrodkami akademickimi Ukrainy. Dzięki wsparciu finansowemu Fundacji Batorego i Kasy im. Józefa Mianowskiego – Fundacji Popierania Nauki, wielu młodych ukraińskich historyków mogło przyjechać do Polski na swe pierwsze naukowe stypendia. Jednym z moich największych sukcesów w tej dziedzinie było doprowadzenie do podpisania umowy między Biblioteką Narodową w Warszawie i Instytutem Archeografii Ukraińskiej Akademii Nauk we Lwowie w sprawie uporządkowania bezcennej kolekcji dokumentów i rękopisów do historii Ukrainy i ukraińskiej diaspory pochodzących ze zbiorów Archiwum Naukowego Towarzystwa im. Szewczenki we Lwowie, które po wojnie trafiły do działu rękopisów Biblioteki Narodowej, gdzie w 1983 roku je odnalazłem. Przez dziesięć lat koordynowałem prace ukraińskich archiwistów w Bibliotece Narodowej, zabiegałem o pozyskanie środków na opłacenie kosztów prac dokumentacyjnych i zakup mikrofilmów. Ukoronowaniem trwających ponad 10 lat prac  było zmikrofilmowanie całego Archiwum i opisanie go w wydanym przeze mnie w 2005 roku katalogu-informatorze Kolekcja archiwów i rękopisów Naukowego Towarzystwa im. Szewczenki w Bibliotece Narodowej w Warszawie autorstwa Haliny Swarnyk. Więcej na ten temat w: Badania.

W 1990 roku powołałem do życia społeczny ośrodek dokumentacyjny pod nazwą Archiwum Ukraińskie, w ramach którego gromadziłem dokumenty i fotografie do historii społeczności ukraińskiej w Polsce, zapisywałem i publikowałem relacje ofiar represji komunistycznych. W 1991 roku Instytut Badań Literackich PAN i Archiwum Ukraińskie ogłosiły ogólnopolski konkurs na wspomnienia Ukraińców zatytułowany „Śladami pamięci”. Główną nagrodę ufundował Jerzy Giedroyć.

W roku 1993 w Muzeum Niepodległości w Warszawie zorganizowałem wraz z Aleksandrą Garlicką z IBL PAN jedyną w historii postkomunistycznej Polski wystawę fotografii poświęconą mniejszościom narodowym i wyznaniowym, zatytułowaną „Inni wśród swoich”. Jej pokłosiem był album wydany dzięki osobistemu zaangażowaniu i finansowemu wsparciu prof. Zbigniewa Brzezińskiego, byłego doradcy ds. bezpieczeństwa narodowego prezydenta USA Jimmy’ego Cartera. W 1995 roku album zdobył główną nagrodę Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek w konkursie „Najpiękniejsze książki roku”.

W październiku 1993 roku, kilka miesięcy po ukazaniu się książki Akcja „Wisła”, w której opublikowałem kilkaset tajnych dokumentów dotyczących deportacji Ukraińców w 1947 roku – zostałem bez uprzedzenia, z dnia na dzień, zwolniony z Instytutu Badań Literackich PAN. Oficjalne z powodu tak zwanej redukcji etatów. Po wyjściu z gabinetu dyrektora Instytutu ówczesny kierownik mojej pracowni prof. Wiesław Władyka powiedział: „Zapłacił Pan cenę za swoją, otwartą ukraińskość”. Są słowa, które zapadają w pamięci i towarzyszą nam przez całe życie. Te były moim drogowskazem.

Od tego momentu nie mogłem znaleźć pracy w żadnej instytucji naukowej. Przez rok pozostawałem bezrobotny. Imałem się różnych, doraźnych zajęć: współpracowałem z Telewizją Polską, byłem konsultantem historycznych filmów i serii dokumentalnych, zajmowałem się poszukiwaniem miejsc pochówku oraz ekshumacją szczątków Ukraińców, ofiar represji komunistycznych w Polsce. Odnalezienie takich zbiorowych mogił w Birczy i Lisznej k. Sanoka, uzyskanie zgody na ekshumację oraz ponowny pochówek na cmentarzu wojennym w Pikulicach k. Przemyśla zajęło niemalże 10 lat.

Mimo braku stałego źródła dochodów prowadziłem społecznie Archiwum Ukraińskie i badania dokumentacyjne. W 1994 roku zarejestrowałem Oficynę Wydawniczą UKAR, w której ukazało się kilkadziesiąt książek o tematyce historycznej, wspomnień i publikacji z zakresu literatury. Wydany przeze mnie w latach 2000‒2003 trzytomowy wybór poezji Ostapa Łapskiego, wybitnego ukraińskiego poety tworzącego w Polsce, otrzymał w 2007 roku Narodową Nagrodę Ukrainy im. Tarasa Szewczenki, przyznawaną przez prezydenta Ukrainy.

Od listopada 2002 roku reprezentowałem Archiwum Ukraińskie w Radzie Archiwów Społecznych przy Naczelnej Dyrekcji Archiwów Społecznych wraz z przedstawicielami Ośrodka KARTA (Zbigniew Gluza), Archiwum PRL (Grzegorz Sołtysiak), Archiwum Polski Podziemnej (Andrzej Kunert), Archiwum „Solidarności” (Bogdan Lis). W latach 2000-2002 wraz z Ośrodkiem KARTA brałem udział w realizacji projektu badawczego „Ofiary konfliktu polsko-ukraińskiego w latach 40. XX wieku”. W jego ramach  opracowano bazę danych z nazwiskami około 22 tys. Polaków i 3 tys. Ukraińców zamordowanych w  bratobójczych walkach na Wołyniu, w Galicji Wschodniej i na Zakerzoniu. Odpowiadałem za część ukraińską projektu. Więcej na ten temat w: Badania.

W latach 2008-2014 prowadziłem firmę Managament Academy Group zajmującą się organizacją szkoleń, dystrybucją profesjonalnego sprzętu ortopedycznego marki DonJoy, wprowadzaniem na rynek suplementów diety. W pewny momencie zrozumiałem, że telefony do klientów w sprawie przeterminowanych płatności, ciągłe kontrole urzędu skarbowego, nie są moim powołaniem. Obecnie pracuję jako freelancer, kontynuuję badania nad kwestią ukraińską w powojennej Polsce. Ich rezultatem jest m.in. rozprawa doktorska na temat Akcja „Wisła” – geneza, przebieg i następstwa (promotor prof. UWM Andrzej Szmyt), którą obroniłem w październiku 2014 roku na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim, i nowe wydanie Akcja „Wisła” 1947. Dokumenty i materiały (2014).

Po ukazaniu się tej książki żadnej dodatkowej pracy już nie mogłem znaleźć. Nawet na stacji benzynowej czy jako pomoc kuchenna w pizzerii w małym miasteczku Orneta na Warmii. Raz byłem za stary, innym razem za mądry, jak na wymagane kwalifikacje, a najczęściej odpadałem po wygooglowaniu informacji na mój temat w internecie czy Wikipedii w trakcie sprawdzania CV. Wyżyć z pisania i sprzedaży książek się nie dało. W końcu wynająłem własne mieszkanie, by wspierać studiującego syna i wyjechałem na wieś. Pracowałem przy wykańczaniu domów, zakładaniu trawników i nawadnianiu ogrodów. Od 2016 roku jeżdżę do pracy w Niemczech za pośrednictwem polskiej firmy jako opiekun osób starszych i chorych. Praca ciężka, ale przynajmniej wieczorami mogę czytać i pracować nad książką. Od listopada 2018 roku jestem stypendystą Polsko-Ukraińsko-Kanadyjskiej Fundacji Stypendialnej KALYNA. Mieszkam w Warszawie. Moją pasją jest fotografia i żeglarstwo.

Port jachtowy w Mikołajkach o zachodzie słońca.



DOROBEK NAUKOWY:

Jestem autorem i współautorem kilkunastu książek oraz kilkudziesięciu artykułów poświęconych historii Ukraińców w Polsce, podziemiu ukraińskiemu, represjom komunistycznym, Cerkwi greckokatolickiej i ofiarom konfliktu polsko-ukraińskiego. Moje prace były publikowane na Ukrainie, w Niemczech, USA i Kanadzie. Najważniejsze publikacje:

Ukraińcy wobec „Solidarności”, Warszawa 1985. Wydawnictwo „Głos”, przedruk „Maraton”. Pierwsza książka napisana i wydana w drugim obiegu na propozycję prof. Jana Józefa Lipskiego i Wojciecha Arkuszewskiego z KSS KOR.

Bibliografia prasy ukraińskiej Drugiej Rzeczypospolitej (1918-1939) i Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej (1918-1919), Edmonton 1991, Wyd. Kanadyjski Instytut Ukraińskich Studiów Uniwersytetu Alberta. Praca zawiera szczegółowe opisy składów redakcji i danych o stanie zachowania w zbiorach bibliotek i archiwów polskich oraz europejskich roczników i numerów ponad 1200 tytułów gazet, czasopism.

UPA w switli polśkych dokumentiw. Knyha persza: Wijśkowyj sud Operatywnoji hrupyWisła, Toronto 1992. Wyd. „Litopys UPA”, tom 22. Dokumenty Wojskowego Sądu Grupy Operacyjnej „Wisła”, w tym 173 wyroki śmierci, kilkaset biogramów skazanych na kary więzienia, biogramy i fotografie sędziów oraz prokuratorów, korespondencja sądowa.

Akcja „Wisła”. Dokumenty, Warszawa 1993 r. Książka zawiera 250 nigdzie wcześniej niepublikowanych dokumentów ukazujących przyczyny, przebieg i konsekwencje wysiedlenia ludności ukraińskiej oraz likwidacji UPA w 1947 r. Przekład tej książki na język ukraiński ukazał się w 1997 r. nakładem Naukowego Towarzystwa im. Szewczenki w USA i we Lwowie.

Akcija „Wisła”. Dokumenty, New York-Lviv 1997 r. 

Powstańczi mohyły. Propamjatna knyha wpawszych na poli sławy wojakiw Ukrajinśkoji Powstanśkoji Armiji – Zachid VI Wojennoji Okruhy „Sjan” Taktycznych Widtynkiw „Łemko”, „Bastion”, „Danyliw” (1944-1946), Warszawa – Toronto 1995. Książka zawiera biogramy 500 żołnierzy UPA i członków siatki cywilnej OUN, którzy zginęli na terenie Polski w latach 1944-1946, opracowane na podstawie archiwum dowódcy UPA kpt. Mirosława Onyszkiewicza „Oresta” odnalezionego w Archiwum Urzędu Ochrony Państwa, obecnie w zbiorach IPN.

Repatriacja czy deportacja. Przesiedlenie Ukraińców z Polski do USRR 1944-1946. Tom 1: Dokumenty 1944-1945, Warszawa 1996.

Repatriacja czy deportacja. Przesiedlenie Ukraińców z Polski do USRR 1944-1946. Tom 2: Dokumenty 1946, Warszawa 1999.

Repatriacija czy deportacija. Peresełennia Ukrajińciw z Polszczi w URSR 1944-1946, Lviv 2002.

Pawłokoma 3 III 1945 r., Warszawa 2006. Książka napisana w związku z planowanym odsłonięciem przez prezydentów Polski i Ukrainy pomnika upamiętniającego ofiary bratobójczych walk polsko-ukraińskich.

Darowano żyttja, szczob prawdu rozkazaty. Pawłokoma 3 III 1945 r., Warszawa 2006. Wstęp i redakcja naukowa wspomnień dzieci ocalałych z masakry w Pawłokomie zebranych przez Marię Pańków.

Akcja „Wisła” 1947. Dokumenty i materiały, Warszawa 2014. Drugie wydanie książki zawierającej wybór 500 dokumentów i ponad 100 fotografii, poprzedzonych obszernym wstępem, łącznie 1248 stron.

Żertwy Jaworzna, „Nasze Słowo” z 28 stycznia 1990 r Artykuł ujawniał po raz pierwszy w postkomunistycznej Polsce informacje o tragicznych losach Ukraińców więzionych w polskim obozie koncentracyjnym w Jaworznie. 25 marca i 1 kwietnia opublikowałem w tym samym czasopiśmie listę nazwisk Ukraińców zamordowanych w obozie.

Deportacje. Obóz w Jaworznie, „Tygodnik Powszechny” z 11 marca 1990 r. Jeden z pierwszych artykułów na temat Akcji „Wisła” i obozu w Jaworznie w polskiej prasie, opublikowany wraz z tekstem ówczesnego ministra spraw zagranicznych Krzysztofa Skubiszewskiego.

Ukraińcy w Centralnym Obozie Pracy w Jaworznie 1947-1949. W lutym 1990 r. odnalazłem w Olsztynie oryginalne księgi więźniów – Ukraińców, Niemców, Ślązaków i Polaków więzionych w obozie w Jaworznie i na tej podstawie sporządziłem i 23 lipca 1990 r. osobiście złożyłem na ręce ówczesnego ministra sprawiedliwości Aleksandra Bentkowskiego wniosek o wszczęcie postępowania karnego w sprawie zbrodni popełnionych na ludności ukraińskiej w Centralnym Obozie Pracy w Jaworznie w latach 1947-1949. Śledztwo prowadzone przez Okręgową Komisję Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Katowicach, a następnie Komisję Ścigania Zbrodni IPN w latach 1990-2007 było dwukrotnie umarzane: 8 listopada 1995 r. i 28 lutego 2007 r. z powodu niewykrycia sprawców zbrodni.

 • Ukraińcy skazani na karę śmierci, straceni i zmarli w więzieniach w Polsce w latach 1944-1956. Cykl materiałów opublikowanych w tygodniku „Nasze słowo” w 87 odcinkach (30 września 1990 r. – 18 października 1992 r.) zawierających 665 biogramów Ukraińców skazanych na karę śmierci przez wojskowe sądy w Warszawie, Rzeszowie, Lublinie, Krakowie i Olsztynie, opracowanych na podstawie archiwów sądowych, Kancelarii Prezydenta RP Bolesława Bieruta i Centralnego Archiwum Wojskowego.

Zdjęcie Eugeniusza Misiło z psem Asusem na działce 2018